1. ad clarissimum virum dominum
Franciscum Sanutum ad pontificem summum
oratorem dignissimum, 1468 die 14 novembris

Evandri visurus opes accedis ad Vrbem

      Clarorumque petis iam monumenta virum.

Nec latuit quantum prudenti tollere possis

      Publica vel patrium mente levare decus.

5

Civibus haec nostris Pythius praedixit Apollo,

      Nullius offitium gratius esse tuo.

Sis felix maneasque tua cum prole beatus

      Cordaque pontificis semper habeto boni.

Nec iter Hermoleo immemorem te reddat amici

10

      Distrahat ingenio nec via longa tuo.

 

2.

Praesidii, Verona, tui Praefectus et urbis,

      Excelso Venetum missus ab imperio,

Si lustrare volet (mos est lustrare quotannis)

      Subiectosque urbi circumobire locos,

5

Prima via e Soria est: Soria est ea vulgo vocata

      Porta Tridentinum quae tibi monstrat iter.

Paulum progressis monumentum occurrit Othonis

      A dextra, factus nunc locus aede sacer;

Incola Careothas, corrupto nomine Regis,

10

      Dicit, ut invertat hoc quoque vulgus iners.

Ecce et pastilli genus est paparotha vocari

      Coeptum, quod pappa haec Regis Othonis erat.

Digressus tumulo offendes tibi in arce parari

      Prandia quo quintus ducit ab urbe lapis.

15

Haec Otho rura sibi statuit dulcisque recessus

      Vnde urbs et lati prospicerentur agri,

Arce superposita, structisque in vertice castris,

      Quae loca nunc solum nomen Othonis habent.

Hic pater instituit coluitque Guarinus agellum

20

      Et natus docto doctior ipse patre.

Hic Cyrrham, hic Clio, Phoebum hic arbusta loquuntur,

      Hic ulmi dociles hicque marita salix.

Hic fontes docto didicerunt flumine labi

      Ipsaque Castalidas murmurat unda deas.

25

Mox tuba depransam increpitet cogatque catervam,

      Mox in equo incipiat tota sedere cohors.

Inde Athesi levo semperque crepidine dextra

      Pullicellani per loca pergat agri.

Castra obiter Marii cernes victricia et arva

30

      Pinguia Cymbrorum facta cadaveribus.

Ad lapidem octavum (fauces et claustra vocantur)

      Arx saxo afixa est atque Athesi imposita.

Huc te ubi contuleris, quia tecta capacia non sunt

      Nocturnam ut requiem tanta cohors capiat,

35

Munita arce, habito delectu operaque navata,

      I retro Volarnam millia quinque pedum.

Vnctus, coenatus, lotus cubitumque profectus

      Mane Volarnates desere foenisecas.

Hactenus a dextra iuga sunt fluviusque sinistra:

40

      Nunc vada sunt amnis traiicienda tibi.

Hic primum incipies a dextra flumen habere,

      Hic primum levo monte tenebis iter.

Ad sextum villa est Caprinae prima caputque

      Vallis, ubi invenies prandia strata tibi.

45

Sunt qui Cavrinum malint ea rura vocari

      Quod Verrem credant has habitasse casas.

Iudicio infami (notissima fabula) Verrem

      Damnatum hos perhibent incoluisse locos.

Ergo pransus equisque a foeno ad frena vocatis

50

      Recta iter ad Buchi praedia tende tuum.

Interea occurret pendens Corvaria saxo

      Arx, breve et angustum quae tueatur iter.

Instruxere arcem veteres ne barbarus hostis

      Impune Ausonias depopularet opes.

55

Tertia te inde dies Avianum ad prandia ducet

      Per Ripaltenses perque Beluniacos.

Non procul oppidulum est eiusdem nominis arxque,

      Dictum quod multa semper abundet avi.

Haec obsessa diu latronibus arva fuere

60

      Vnde et post nomen vallis adepta suum.

Hoc quoque scire licet: Latronia vallis ab Arcto

      Est Veronensis terminus unus agri.

Huc etiam imperium Praefecti extenditur urbis,

      Sit ne alius paucis praeficiendus agris.

65

Sub noctem ad coenam vertex Brentonicus atram

      Per iuga Aplicantum celsa petendus erit.

Arx prope firma sedet (Maius vocat incola Dorsum)

      Sed sunt Brentonum pectora firma magis.

Duro obsessa diu premebatur Brixia bello;

70

      Actum erat, hinc latum ni foret auxilium.

Tanta fides populis, nulla inclinavit egestas,

      Non flexit clades ulla metusve necis.

Quarta per Murios Robretum versus apricos

      Traiice, et ad structas trans vada perge dapes.

75

Hinc centum distat stadiis urbs parva Tridentum,

      Imperii Veneti finis et Italiae.

Et quia non ultra est regio lustranda, parantur

      Hic tibi, si nescis, prandia, coena, thorus.

Ite Tridentini visum miracula templi

80

      Interea, et vestris credite luminibus.

Quinta trans Athesim ad Murios post prandia campos

      I retro, ubi instructa est coena quiesque tibi.

Nunc me fama loci et mirandi gloria facti

      Admonet ut referam pauca notemque tibi.

85

Forte lacum immissis ratibus subiecerat hostis

      Omnem aditum ut Venetis clauderet atque viam,

Ne vexata diu et circumdata Brixia castris

      Defendi imperio posset ab adriaco.

Exitium impendens urbi et discrimen amicae

90

      Non naturalem repperit ecce modum:

Silicet ut terra traheretur classis in altum

      Sublataeque irent per iuga summa rates.

Audax inventum temerariaque ausa videri

      Primo, nec sani consilium capitis:

95

Desperata salus, et summa in rebus egestas

      Tentare extremum compulit auxilium.

Inceptum ridebat opus simul auctor et hostis:

      Iam nihil intactum, iam nihil est reliquum!

Haud procul a Muriis vada sunt Casselia campis:

100

      Fama Athesi adverso huc applicuisse rates;

Primum subductas operis hominumque bovumque

      Accepit Murius vicus et inde Nagus.

Sublatam aspiceres modo in ipsa cacumina classem

      Et modo deiectas valle sedere rates,

105

Et modo praerupta pendere in rupe triremes

      Donec Turbuleo littore constiterint:

Hinc in Benacum deducta classe paventem,

      Protinus ad dominos unda reversa suos.

Ergo tibi sexta ad quintum largissima campi

110

      Prandia Nagaci Torbuleique dabunt.

Hic fontes, Benace, tui cernuntur et ortus,

      Sarca isthuc guttas exonerante suas.

Asper et incultus levam occupat Appenninus

      Precipitis Baldi qua latus unda ferit.

115

A dextra saltus Leutrini et Monicus ingens,

      Qua cadit in nitidum Ponalis unda lacum.

Parte illa (aeternum quod postera praedicet aetas)

      Defendit miseram Brixia magna famem.

Omne iter insidiis et plenum hostilibus armis,

120

      Terra et aqua obsessus transitus omnis erat.

Hoc solum restabat iter per saxa, per Alpes,

      Ignotos stupidis hostibus ante locos.

Peneda suspicitur praerupto hic pendula saxo,

      Arx belli et pacis commoda temporibus.

125

Hic Benacensem aspicies occurrere classem

      Et toto effusos littore myoparos.

Nauticus excipiet te primum clamor euntem,

      Laeticiam pelago testificante suam.

Mox ingressus aquas lustrabis et oppida circum

130

      Et quae perpetua littora fronde vigent.

Ripenses igitur pete coenaturus in undis,

      Concita quo dextro remige classis eat.

Septima Malsilicem ducet Thuriosque tepentis,

      Cedrus ubi exoritur ubere multa solo.

135

Si vacat interea pete Tusculi amoena virentis

      Et pete Maternos Garganeosque sinus.

Plurimus hos fontes hiberno mense frequentat

      Carpio nectareae praecipuaeque gulae.

Cernitur haud alibi (neque enim lacus educat omnis);

140

      Has praeter nullas carpio novit aquas.

Retibus immensis capitur, pelagoque profundo,

      Quingentos unus iactus ut excipiat.

Conditus longas sive hinc mittatur ad oras,

      Sive recens, magnis munera sunt dominis.

145

Gardius octava, Salo, Sirmio, nota Catulli

      Patria, velligera sunt adeunda rate.

Ibis ad excipulas nona, qua Mintius exit,

      Lazisiumque petes arvaque clara ficis.

Nomina praeterii consulto multa locorum,

150

      Vilia quod multum barbara quodque forent.

Veronam hinc decima, admissa classe, nitentem

      Per Busoluci prata redibis eques.

Ergo lustrato Borea, conversus ad Austrum

      Oppida circumeas inferioris agri.

 

3. carmen quo ad sublimia et ardua hortatur
Alfonsum Illustrissimum Calabriae ducem
exemplo avi et genitoris suadetque
ut sibi deligat scriptorem rerum suarum
Andream Contrarium concivem atque amicum

Caesar et Ausonii pars maxima nominis, in quo

      Spes patris et dii fama recumbit avi,

Surge, age, crescentes praetergredere inclytus annos,

      Nec rapere imperium, demeruisse velis;

5

Surge, age, fatales propriosque capesce triumphos,

      Grandia deque tuo prome trophea sinu.

Excute victrices (tellus tremit hostica) lauros,

      Sertaque candidulis da properanter equis.

Eia, age, composita sternantur limina myrto,

10

      Altaque populeus templa coronet honos.

Eia, age, terdenas longoque sub ordine pompas

      Ducat odorata praesul ab arce sacer.

Eia, age, funde moras, tete Capitolia curru

      Invectum et nitido Roma revisat equo.

15

Eia, age, fac nostri videant quandoque nepotes

      Isse catenatos colla superba Getas.

Eia, age (consiliis comes est fortuna secundis),

      Aude, vince, liga, perge, facesce, iube.

En quid ago? Aeternae ne supprime nomina laudis.

20

      Tu gere: non deerit qui tua gesta canat.

Tu gere: non centum qui scribat proelia, nec qui

      Victa tuis armis tempora pingat, eges.

Numina consilium bello, deus arma ministret,

      Vincas: parva quidem haec si sine vate geras:

25

Neu tamen id meritos clarosque meretur honores:

      Delige de veneto, qui tua cantet, agro.

Delige: nam magni vix Caesaris acta Phrygisque

      Quae caneret venetus digna fuere Maro.

Delige, difficilis tibi non erit optio; non est

30

      (Quisquis is) euganeis, crede, ciendus aquis.

Quin et adest semperque tuas canit hubere laudes

      Carmine: parthenia nunc quoque serpit humo,

Serpit, et ut sese sacri clementia regis

      Erigat, inflati non gerit ora viri.

35

Nec geret, ingenio quamvis et Apolline plenus,

      Scriptaque pyndarico flumine charta micet.

Quem sua non virtus effert, quem iura fidesque,

      Quaqua it, et ingenium concomitatur et ars

Largaque grandiloquo sequitur facundia passu,

40

      Seu laudem misero seu parat arma Scythae,

Seu Ciceronis opes roburve Demosthenis urget,

      Eruit aut vehemens exulis ingenium.

Plura licet Liguri, Venetum sed dedecet ultra

      Tendere. "De Veneto quis tibi credet?" ais.

45

Nemo, nisi hanc laudem mereat Contrarius. Illum

      Delige, qui factis sit comes usque tuis.

Delige: non alius tua concinat: ultro recurrunt

      Flumina cum nitido concitat ore modos.

Nec tibi de magno quicquam succidet acervo

50

      Nominis, o titulos si notet ille tuos.

Tu tamen a caro non aspernabere amico

      Consilium: serves te tibi ubique parem,

Frustrari malis quam chartas nitere rebus

      Verba supergressis, aemulus usque tui.

55

Nec temere hortantem me quisquam carpat; oportet

      Libera cum domino regeque verba fluant,

Quoque magis Siculos exhorruit ille tyrannos,

      Vsus is Alfonso gratior esse potest.

 

4. ad Georgium Merulam

Noster villicus ille, quem, Georgi,

Nosti, villicus ille cui puellas

Famosus muto vastitasque penis

Omnes conciliatque venditatque;

5

Ob quem tu viduasque frigidasque

Solus saepe iaces agisque noctes;

Noster villicus ille nuntiavit

Factum te mihi derepente summum

Poetam ac celebrem; simulque versus

10

Noctu condere plurimos diuque.

Gaudete et virides parate laurus

Colles Euganei, diesque festos

Tempestivo agite et novo poetae.

At tu, villula nostra, villa dulcis,

15

Plurimum tibi gratulamur omnes,

In qua tam subiti exeunt poetae.

Tu qui tam bona nuntia attulisti

Nobis, villice, nil quod apprecemur

Est maius, quam uti te sequantur unum

20

Cunni, unum cupiant petantque et ipsum

In solo Merulam sinant grabato

Versus concinere, ut dolore vero

Condiscat miseras plicare voces

Naeniasque elegumque luctuosum.